Uygulamada ve hayatında "Mesai" olarak adlandırdığımız Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma durumlarının ve buna bağlı işçilik alacakları İş Kanunu ile İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği'nde düzenlenmiştir.
İş Kanunu'nun Çalışma Süresi'ne ilişkin 63. maddesinde çalışma süresi genel bakımdan aksi kararlaştırılmadıkça haftalık 45 saat ve haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanacağı kararlaştırılmıştır. Kanun koyucu haftalık çalışma süresini azami olarak belirlemiştir şöyle ki işçi ile işveren arasında kanunda belirtilen haftalık çalışma süresinin aksine bir çalışma süreleri belirleyebilecek ancak belirledikleri bu süre 45 saati aşamayacaktır.
Kanun koyucu Fazla çalışma ve fazla çalışmanın ne anlama geldiğini ise İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği md 2'de fazla çalışmayı haftatalık 45 saati aşan çalışmalar şeklinde, fazla sürelerle çalışmayı ise çalışma sürelerinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar şeklinde tanımlamıştır. Açıklandığı üzere Mesai olarak adlandırdığımız fazla çalışma durumları haftalık çalışma süresini aşan her durumu adlandırmaktadır. ( Yargıtay, Kırkbeş saati aşmayan ancak günlük on bir saati aşan çalışmaları da fazla çalışma kabul etmektedir. Ayrıca gece döneminde yedi buçuk saati geçen çalışmaları da fazla çalışma olarak kabul etmektedir.)
İşçinin fazla çalışma yaptığı durumlardaki hak edişleri açısından da yine ilgili yönetmelik açıkça belirtmiştir. Şöyle ki ilgili yönetmeliğin 4. maddesinde Fazla Çalışma yapılan her durum için normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi
suretiyle ödeneceği Fazla Sürelerle Çalışmada ise normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde
yirmibeş yükseltilmesiyle ödeneceği kararlaştırılmıştır.
Fazla Çalışma ve Fazla Çalışma Ücretleri İspatı
İşçinin fazla çalışma iddiasının ispatı konusunda önce ücret hesap pusulası ve bordro terimlerine değinilmesi yerinde olacaktır. İş Kanunu'nun 37.maddesine göre işveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorunda olduğunu düzenlemiştir. Bu ücret hesap pusulasında ayrıntılı bir şekilde işçinin hak edişleri ( fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeşit kesintiler) yer almaktadır.
Yasal dayanağı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu olan Bordro ise kurumlara ibraz etmek üzere düzenlenir. Kurumlara ibraz edilmek üzere düzenlenen bordroda kurum aylık brüt ücretten yapılan tüm kesintiler ile net ücrete ulaşacağını öngörürken işçiye verilen ücret hesap pusulasında işçi ise aylık brüt ücretinden yapılan kesintilerin neler olduğunu ve kesintiler sonunda eline geçen net ücreti görmektedir. Her iki durumda da işçi ve sigortalının ücret hesap pusulası ve bordroda imzası bulunması gerekmektedir.
Ücret Hesap Pusulası ve Bordrodaki bilgilere ilişkin ihtilaf halinde ispat ne şekilde olacaktır ?
İşçi kendisine sunulan ücret hesap pusulasındaki bilgilerin doğru olmadığını, ücret hesap pusulasında yer alan fazla çalışma miktarının daha fazla olduğu ya da buna ilişkin alacak miktarının belirtilenden daha fazla olduğu iddiasının ispatı somut olaya göre farklılık göstermektedir.
İşçi fazla çalışma yaptığını ileri sürmesi halinde bu iddiasını diğer delillerin yanı sıra tanıkla da ispat edeceği konusu Yargıtay içtihatlarıyla da benimsenen bir husustur. Burada dikkat edilmesi gereken husus ise işçinin ücret hesap pusulası veya bordroda imzasının bulunup bulunmadığı ya da ücret hesap pusulasını/bordroyu imzalarken ihtirazı kaydının olup olmadığıdır. Şöyle ki işçinin imzasını taşıyan bordro sahteli ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bu sebeple bordronun sahteliği öne sürülüp bu husus ispat edilmedikçe, imzalı bordro/ücret hesap pusulasında yer alan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmalara ilişkin ücretlerin ödendiği kabul edilir.
Peki hangi durumlarda işçi fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilecektir ?
Bordro/Ücret Hesap Pusulasında fazla çalışma bölümü boş ise,
Bordro/Ücret Hesap Pusulasında işçinin imzası bulunmuyor ise işçi fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispat edebilecektir.
Son olarak eğer bordroda fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyor ve işçinin imzası da bulunuyorsa artık işçi gerçekte bordroda yansıtılan fazla çalışmadan (mesai) daha fazla çalışma yaptığı iddiasını ileri süremeyecektir. İşçi ancak bordroda ihtirazı kaydının bulunması halinde bordroda görünen fazla çalışmadan daha fazla çalıştığını her türlü delille ispat edebilecektir. Ek olarak işçi imzası bulunması ve ihtirazı kaydının olmaması durumunda bile bordroda yazılı olandan daha fazla çalışmayı yazılı delille kanıtlayabilecektir.